Artykuły i porady
Jak wliczać do stanu zatrudnienia osoby niepełnosprawne bez ustalonego stopnia niepełnosprawności. Artykuł POPON w Gazecie Podatkowej
Osoby niepełnosprawne stanowią szczególną kategorię pracowników, dlatego ustawodawca odmiennie uregulował ich sytuację na rynku pracy poprzez określenie szczególnych uprawnień i obowiązków związanych z ich zatrudnianiem. Status osoby niepełnosprawnej jest więc równoznaczny z uzyskaniem orzeczenia o niepełnosprawności, np. o umiarkowanym stopniu. Jednakże zdarzają się sytuacje, w których organ wydający orzeczenie nie ustali stopnia niepełnosprawności danego pracownika.
Definicja osoby niepełnosprawnej
Przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w art. 1 definiują osoby niepełnosprawne jako osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o:
- zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności, lub
- całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub
- niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16. roku życia.
Status osoby niepełnosprawnej jest więc równoznaczny z uzyskaniem jednego z wymienionych powyżej orzeczeń. Posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności w pierwszej kolejności określa status osoby nim dysponującej jako osoby niepełnosprawnej w sensie prawnym. Pozwala także korzystać z szeregu przywilejów i form pomocy, do których zalicza się m.in. możliwość:
- uzyskania zatrudnienia w zakładach aktywności zawodowej, zakładach pracy chronionej oraz na otwartym rynku pracy,
- korzystania ze ściśle określonych przywilejów pracowniczych (m.in.: prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, dłuższej przerwy w pracy, krótszego wymiaru czasu pracy), a także wsparcia działalności gospodarczej lub rolniczej,
- uczestniczenia w terapii zajęciowej realizowanej w warsztatach terapii zajęciowej oraz uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych,
- uczestnictwa w szkoleniach (w tym specjalistycznych).
W polskim systemie prawnym funkcjonują obecnie cztery systemy orzekania o niepełnosprawności, co powoduje, że w obrocie prawnym istnieją różne kategorie orzeczeń stwierdzających niepełnosprawność. Obok powiatowych/miejskich i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz orzeczeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, dodatkowo występują również stare orzeczenia Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia (KIZ) o tzw. grupach inwalidzkich, które nie utraciły mocy prawnej, oraz orzeczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Orzeczenia o niepełnosprawności
W wielu przypadkach zanim dana osoba uzyska orzeczenie o określonym stopniu niepełnosprawności, legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności, które wydaje się tej osobie przed ukończeniem 16. roku życia.
Podstawą uznania osoby, która nie ukończyła 16. roku życia za niepełnosprawną jest ustalenie, że:
- ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną,
- przewidywany okres trwania upośledzenia stanu zdrowia przekracza 12 miesięcy,
- wymaga zapewnienia jej całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu.
Wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie.
Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia 16. roku życia. Decyduje ocena możliwości poprawy funkcjonowania dziecka. Orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się na wniosek złożony do powiatowego/miejskiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności przez przedstawiciela ustawowego dziecka.
Osoby bez ustalonego stopnia niepełnosprawności
Zasada ogólna jest taka, że osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność (art. 2aust. 1 ustawy o rehabilitacji). W praktyce jest to najczęściej orzeczenie o stopniu niepełnosprawności: lekkim, umiarkowanym lub znacznym. - Inaczej jest w przypadku, gdy pracownik dostarcza kolejne orzeczenie. Można go bowiem wstecznie zaliczyć do stanu zatrudnienia, pod warunkiem, że wniosek o wydanie orzeczenia złożył nie później niż w dniu następującym po dniu wygaśnięcia poprzedniego orzeczenia. W takich sytuacjach najczęściej zdarza się, że moment zaliczenia do danego stopnia niepełnosprawności przez powiatowy zespół uwzględnia poprzednio wydane orzeczenie. Nie zawsze jednak tak się dzieje.
Dlatego też w deklaracjach DEK-I-0, DEK-I-a, DEK-I-b, DEK-II-a oraz informacji INF-1 występuje kategoria osoby niepełnosprawnej bez ustalonego stopnia niepełnosprawności, aby pracodawcy prawidłowo określali stan zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Pracodawcy powinni więc pamiętać, że za osoby te uważa się:
- wychowanków i uczniów, którzy nie ukończyli 16. roku życia i posiadają orzeczenie o niepełnosprawności,
- pracowników, którzy nie ukończyli 16. roku życia i posiadają orzeczenie o niepełnosprawności,
- pracowników, którzy posiadali orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub równoważne, a które utraciło ważność i uzyskali nowe orzeczenie, jednak w odniesieniu do całości lub części okresu sprawozdawczego w orzeczeniu tym nie ustalono stopnia niepełnosprawności.
Pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne problemy praktyczne sprawia przede wszystkim prawidłowe ustalenie statusu pracowników wskazanych w pkt 3 (przykład).
Przykład
Pracownik posiadał orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ważne do 3 kwietnia 2015 r. W dniu 30 kwietnia br. dostarczył pracodawcy kolejne orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, z którego wynika, że niepełnosprawność istnieje od 16. roku życia, natomiast stopień (znaczny) datuje się od dnia 29 kwietnia 2015 r. Takiego pracownika od 1 do 3 kwietnia br. należy zaliczyć do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (0,1 etatu), w okresie od 4 do 28 kwietnia br. do osób bez ustalonego stopnia niepełnosprawności (0,83 etatu), a w okresie od 29 do 30 kwietnia br. do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności (0,07 etatu).
Ustalony w ten sposób stan zatrudnienia uwzględniający osoby bez ustalonego stopnia niepełnosprawności należy nanieść na wysyłane do PFRON m.in. informacje INF-1 oraz deklaracje DEK-lla. Pracodawcy powinni także pamiętać, iż na osobę bez ustalonego stopnia nie uzyskują z PFRON dofinansowania do wynagrodzeń za okres braku potwierdzenia w orzeczeniu danego stopnia niepełnosprawności.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.)
Mateusz Brząkowski
Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych